Hoe kunnen we helpen?
< Alle onderwerpen
Afdrukken

Ivermectine

Er zijn diverse websites en publicaties met meta-analyses waaruit zou moeten blijken dat ivermectine helpt tegen COVID-19. Deze hebben een professioneel uiterlijk en het lijkt daardoor voor sommigen alsof het geneesmiddel wordt genegeerd, maar dat is zeker niet het geval. Voordat men in de wetenschap overtuigd is van de werking moet het goed getest worden en dat is tot nu toe niet gebeurd: veel getest is niet hetzelfde als goed getest. De onderzoeken die tot nu toe hebben plaatsgevonden zijn van onvoldoende kwaliteit. Dit is beschreven in dit wetenschappelijke artikel Misleading clinical evidence and systematic reviews on ivermectin for COVID-19. Het betreft dan de onderzoeken die worden gepubliceerd op websites zoals c19ivermectin, ivmmeta, covid19criticalcare. Dit soort websites worden ook bij naam genoemd in het artikel met een onderbouwing voor het standpunt dat ze onbetrouwbaar zijn. Ook in dit artikel in het Medisch Contact worden voorbeelden gegeven waarom onderzoeken van twijfelachtige kwaliteit zijn. ‘Mochten we eerdaags al onze covidpatiënten ivermectine gaan geven, dan hopelijk op basis van wat robuustere gegevens.’

 

Kwaliteit onderzoeken

Vele studies die tot op heden zijn gedaan zijn helaas veelal klein en van matige kwaliteit, sommige zelfs met behoorlijke beperkingen in de onderzoeksmethodiek en een paar zelfs frauduleus. Als je rekenschap neemt van al die beperkingen, blijft er momenteel weinig bewijs voor de werkzaamheid van ivermectine over. In de volgende afbeelding (Hill A et al 2021) tref je geheel links een kolom die alle onderzoeken representeert. Maak je de kwaliteitscriteria strenger en beweeg je meer naar rechts, dan zie het effect uitgedrukt p steeds minder worden (getal wordt groter). Het betekent dat het gunstige effect afneemt naarmate de kwaliteit van het onderzoek toeneemt. Kwaliteit onderzoeken ivermectine

Meta analyses

Zoals gezegd zijn er veel onderzoeken die maar kleine aantallen patiënten hebben onderzocht. Een oplossing daarvoor kan een meta-analyse zijn: verschillende kleine onderzoeken worden samengevoegd tot één grote analyse, waardoor de data meer ‘power’ krijgen. Belangrijke voorwaarde voor een goed en betrouwbaar resultaat is echter wel dat de individuele onderzoeken al van goede kwaliteit zijn en onderling op diverse punten vergelijkbaar zijn. Dat is zeker niet het geval bij alle meta-analyses rond ivermectine. Wie meer wil weten over de mogelijkheden, maar ook beperkingen van meta-analyses wordt verwezen naar dit artikel in het GeneesmiddelenBulletin, gepubliceerd in 2012 (maar nog altijd actueel).

Misschien maar even ten overvloede: de hierboven genoemde websites c19ivermectin, ivmmeta, covid19criticalcare zijn dus zeker géén  meta-analyses, hooguit handige overzichten naar beschikbare literatuur, rijp en groen en zonder kritische blik naar kwaliteit ervan.

Vermeldenswaard is nog dat een meta-analyse die in eerste instantie positief was over het effect van ivermectine (Hill et alii) is teruggetrokken. Oorzaak was de terugtrekking van het Egyptische onderzoek, hierboven al genoemd. Na verwijdering van de bijdrage van dit onderzoek bleef er niets over van het positieve effect van ivermectine in de definitieve meta-analyse. In januari 2022 is nog een onderzoek gepubliceerd (Rothrock et alii) waarin kritiek werd geleverd op de twee eerste meta analyses (Kory et alii, Bryant et alii) die aanvankelijk een positief effect lieten zien voor ivermectine op sterfte. In beide meta analyses was aanvankelijk het onderzoek van Elgazzar uit Egypte opgenomen. Nadat dit werd teruggetrokken hebben de auteurs hun werk weer overgedaan en twee nieuwe publicaties afgeleverd, dit keer zonder het gewraakte onderzoek.

Maar alsnog worden deze gecorrigeerde meta-analyses in de nieuwste publicatie bekritiseerd op allerlei methodische vlakken. Vooral het zonder uitleg schrappen van nog een andere studie, plus het toevoegen van twee nieuwe studies (Kory et al.) en de magere kwaliteit van individuele onderzoeken en diverse methodiek-issues (Bryant et al.) vormen een reden om kritisch te zijn.

 

Fraude

Op basis van de opzet kun je bepalen of een onderzoek kwalitatief voldoende is maar zoals gezegd zijn ze ondermaats. Daar blijft het helaas niet bij. Ondertussen hebben een aantal onderzoekers de ruwe data opgevraagd van de onderzoeken, maar die worden niet geleverd. Van de twee die ze goed hebben onderzocht blijkt er sprake te zijn van fraude. Het grootste onderzoek vond plaats in Egypte (Elgazzar et alii 2021). Patiënt gegevens werden daarbij meerdere malen dubbel gevonden tussen onderzoeken en dat betekent dat sommige onderzoeken nooit hebben plaatsgevonden. De fraudespeurneuzen hebben bovendien ontdekt dat de groepen niet goed vergelijkbaar zijn (zogenaamde stratificatiefouten) en dat maakt de uitkomst onbetrouwbaar. Ze verwachten dan ook dat die teruggetrokken gaat worden, zo beschrijven ze in Nature. Op 26 oktober werd het tweede onderzoek (Samaha AA et al 2021) teruggetrokken. De auteurs claimen dat het geen fraude was, maar een oprechte fout door een student die een testdata bestand gebruikte.

 

Front-Line COVID-19 Critical Care Alliance

Er zijn diverse voorstanders van ivermectine als middel tegen COVID-19, maar de Front-Line COVID-19 Critical Care Alliance (FLCCC) onder leiding van de arts Pierre Kory zijn het meest vocaal. Dat begon met een emotioneel pleidooi van Kory bij de Amerikaanse senaat, waarin hij ivermectine een ‘miracle drug’ noemde. De argumenten zijn ook te lezen in dit document. Vervolgens openden zij als groep een website met daarin berichtgeving over COVID-19, linkjes naar wetenschappelijke onderzoeken en analyses over de vermeende successen van ivermectine in landen of regio’s waar het toegepast zou zijn. Deze landen-analyses komen van de hand van Juan Chamie, een data-analist zonder ervaring met (klinische) epidemiologie. De analyses missen belangrijke variabelen die invloed hebben op het verloop van besmettingen en ziekenhuisopnames, zoals lockdowns maar ook de betrouwbaarheid van de registraties. Zie daarvoor de volgende sectie genaamd ‘Succesvolle landen’.

Hierboven kwam al ter sprake dat de groep van Kory een meta-analyse publiceerde waaruit zou moeten blijken dat ivermectine werkzaam is  bij COVID-19. Bij eerste aanbieding aan Frontiers in Pharmacology kwamen diverse fouten aan het licht en werd daarom door de redactie teruggetrokken. De analyse die erop volgde in de ‘Journal of intensive care’ is inmiddels ook teruggetrokken omdat de data uit de ziekenhuizen waar Kory werkt niet overeenkomt met de gegevens van het ziekenhuis zelf. Dit gaat echter niet alleen om ivermectine, maar het complete behandelprotocol, genaamd MATH+, waar ivermectine deel van uit kan maken.

FLCCC Itajai publicaties

De FLCCC heeft inmiddels twee publicaties over de Braziliaanse stad Itajaí die in het tweede helft van 2020 haar burgers gratis ivermectine versterkte. Het gaat om een dosis en van 0,2g per kg lichaamsgewicht die elke twee weken twee dagen achtereen genomen moest worden. Bij symptomen kon men een PCR test krijgen en werd de status verder gevolgd in de medische gemeente administratie. De data collectie is dus prospectief, maar de analyses van de FLCCC echter niet, ondanks de misleidende titel waarin het begrip prospectief staat. Als de analyse prospectief is, dan had de criteria ook vooraf geregistreerd moeten zijn met vooraf gedefinieerde eindpunten. Bij een retrospectieve of achterafanalyse is de kans op bias groot. Je kunt bijvoorbeeld zes analyses doen en alleen die ene publiceren waarin een uitkomst ontstaat die in lijn ligt met je overtuiging. Dit is precies wat de FLCCC heeft gedaan. De eerste publicatie was namelijk van erbarmelijke kwaliteit, waarbij men claimde dat de ivermectinegebruikers hun kans op sterfte halveerden. De officiële overheidsinstanties spraken dit echter meteen tegen. Hoewel de eerste dosis werd afgenomen door 138.126 mensen, bleek de animo twee weken later nog maar 93.970 mensen. De vijfde dosis werd nog afgenomen door 8.312 mensen, zo blijkt uit een officieel persbericht van de gemeente. Als de sterfte afnam dan kan het niet ten gevolge zijn van niet-afgenomen ivermectine. De sterfte nam echter niet af, aangezien Itajaí juist in die periode de hoogste COVID-19 sterfte per 100.000 inwoners had, zo bleek uit deze kritiek. De FLCCC maakte dus cruciale fouten. Toch is de publicatie na peerreview geaccepteerd in Cureus. Een open-access uitgave die bekend staat om snelle peerreview tijden (dagen in plaats van maanden) en zich vooral beroept op de commentaarsectie als after-publication-peerreview. Er heeft dus nauwelijks peerreview plaatsgevonden. Het is dan ook niet vreemd dat ook de tweede publicatie eveneens in de Cureus werd gepubliceerd.

COVID en COVID sterfte nam in Itajai toe, ondanks gratis ivermectine verstrekking

Niet ontmoedigd door deze gênante vertoning, waagde de de FLCCC zich opnieuw aan een analyse. Nu werd er een onderverdeling gemaakt tussen regelmatig-, onregelmatig- en niet-gebruikers. Deze drie groepen worden in de analyse met elkaar vergeleken op sterfte als eindpunt. Daarbij hebben ook een propensiteitsscores gehanteerd, een statistische techniek om confounders te kwantificeren, waarbij je deelnemers met gelijke propensiteitsscores met elkaar kunt vergelijken. Het betekent dat de FLCCC nu ook eindelijk het bestaan van confounders erkent. Dat is een stap voorwaarts. Ze hebben helaas de lijst beperkt tot irrelevante confounders. De groep die ze hebben geïncludeerd bestaat uit deelnemers die om andere redenen patient waren bij een ziekenhuis. De confounders zijn daarmee vooral onderliggende ziekten. Het probleem is echter dat het begint met blootstelling en die is niet zozeer afhankelijk van ziekte, maar vooral van beroep en opleidingsniveau. Daarnaast weten we dat leeftijd de belangrijkste risicofactor op sterfte. Het aandeel van de 50-plussers was in de groep regelmatige gebruikers ook het hoogst, terwijl de COVID sterfte daar het laagst was. Het zou de conclusie steunen dat ivermectine werkt als preventief middel. Het eerste probleem in de opzet is dat het gaat om zelfselectie. Men kan regelmatig ivermectine gebruiken omdat men alle denkbare maatregelen inzet om zichzelf te beschermen. In dat geval zijn ze veel voorzichtiger dan gemiddeld. Ook is het mogelijk dat men heilig gelooft in ivermectine en klachten daarom niet toeschrijft aan een SARS-CoV-2 besmetting, waardoor men niet test. Dat leidt tot een vertekening van de resultaten. De sterfte kan onder de ivermectinegroep veel hoger liggen, maar niet zijn genoteerd als COVID-sterfte, omdat ze niet testen. Geen van deze voor de hand liggende overwegingen is in kaart gebracht. Daarnaast spreken de auteurs van een dosis-responsrelatie en dat wordt herleid uit de drie geanalyseerde groepen. Voor het vaststellen van een dergelijke relatie is de verdeling echter veel te grof. Het is gebruikelijk om dit te doen op basis van 4 of bij voorkeur zelfs 5 groepen. Daarmee is het mogelijk om een trendbreuk te detecteren. Die groepsverdeling kan op basis van hoeveelheid afgenomen ivermectine. Iemand die niet om de 14 dagen een dosis neemt, maar eens per maand, heeft de halve dosis en beland dan in een andere groep dan iemand die het eens in de twee weken afneemt. Afnemen betekent overigens niet dat men het ook inneemt. Daar was ook geen controle op. De titel  spreekt van prospectief, terwijl het gaat om een retrospectieve analyse. Het benoemt ook dosis-responsrelatie, terwijl de indeling daarvoor veel te grof is. En de auteurs hebben het over een strikt gecontroleerde populatie, terwijl de controle te wensen over laat. De titel is daarmee misleidend, naast het gegeven dat Itajaí ondanks vrij beschikbare ivermectine de hoogste COVID sterftecijfers had van het land.

 

Succesvolle landen?

Het is niet ongewoon dat landen als India en Peru worden geroemd om hun succesvolle COVID aanpak door de inzet van ivermectine. COVID verdwijnt als sneeuw voor de zon, maar is op zijn minst opmerkelijk voor landen die hun administratie niet op orde hebben. Dat is niet zo vreemd, want zo hebben 5 miljoen mensen in Peru niet eens de beschikking over een riool en in India liggen die aantallen in de honderden miljoenen. Zij hebben dus andere prioriteiten dan een sluitende administratie van testen en sterfte. Zo verscheen in januari 2021 een publicatie waarin het succes van Peru met ivermectine werd besproken. In 24 regio’s waar ivermectine werd ingezet nam de oversterfte met tientallen procenten af. In juni van hetzelfde jaar, kwam Peru echter met de melding dat het aantal doden drie keer hoger lag dan voorheen werd gecommuniceerd. Ook in India hebben we te maken met ditzelfde fenomeen. De regio Bihar gaf twee onafhankelijke commissies de opdracht om de COVID doden te inventariseren en die werden vervolgens naar boven bijgesteld. Inmiddels heeft men alleen voor de regio Bihar een oversterfte van 251.000 doden genoteerd vanaf de start van de pandemie. De andere regio’s, zoals Uttar Pradesh, hebben geen onafhankelijke commissies die het speurwerk doen. Inmiddels is ivermectine ook al in september 2021 uit de richtlijnen van het ICMR (Indian Council of Medical Research) verwijderd. Ook in Afrika wordt de dodenadministratie verre van zorgvuldig bijgehouden. Landen die succesvol zijn met ivermectine zijn arm, hebben slechte sanitaire voorzieningen, een slechte administratie, een slecht testbeleid. Het is meer dan redelijk om te veronderstellen dat het ivermectine wonder daar nooit heeft plaatsgevonden. Hetzelfde geldt voor Bangladhesh, waar voor de pandemie al werd vastgesteld dat de sterfteregistratie sterk te wensen overlaat.

Verder: op geneeskundig gebied zijn er vele, vele richtlijnen. Maar nergens in die richtlijnen wordt een effect van een geneesmiddel afgemeten aan het beleid in het buitenland. Terecht, want dat effect kan alleen beoordeeld worden op basis van methodologisch goed opgezet onderzoek. Op dit moment er nog een groot onderzoek, PRINCIPLE, naar de effectiviteit van ivermectine. Het is afwachten of daar goede resultaten uit zullen komen.

 

Wormenlanden hypothese

De arts Ari Bitterman had een hypothese over het ontwormingsmiddel ivermectine. Hij vroeg zich af of ivermectine een gunstig effect kon hebben op het ziekteverloop van COVID-19 in landen waar worminfecties veel voorkomen. Hij produceerde een gewogen analyse:

Avi Bitterman analyse over landen met bovengemiddelde worminfecties waar ivermectine mogelijk COVID-19 kan bestrijden

De onderzoeken die gedaan werden in landen met bovengemiddeld veel worminfecties bleken gunstiger te reageren op ivermectinebehandeling. Het idee is dat als de wormen bestreden zijn dat het immuunsysteem de volledige aandacht kan richten op het SAR-CoV-2 virus. Dat idee is heel plausibel en de observaties zijn heel consistent. Een worminfectie zou daarmee een vorm van onderliggend lijden zijn. Dit zou nog nader onderzocht moeten worden, aangezien geen van de huidige onderzoeken deze hypothese als uitgangspunt heeft, maar het is wel een interessante en plausibele hypothese.

 

Doseringen, schema’s en onderzoeksopzet

Wat opvalt bij ivermectine in onderzoeken is dat er zoveel doseringen en doseringsschema´s worden gebruikt.

Bij de toepassingen waarbij ivermectine wèl geregistreerd is, te weten worminfecties en schurft is de dosering 150 tot 200 microgram per kilo lichaamsgewicht. Dit wordt in bijna alle gevallen éénmalig gegeven, soms met een herhaling na 8-15 dagen (schurft) of één keer per 6 of 12 maanden (worminfecties).

Maar bij Covid-19 zijn er veel verschillende doseringen gebruikt in onderzoeken: meestal 200 mcg/kg tot 400 mcg/kg. Soms éénmalig, maar ook vaak wel tweemaal of zelfs 5 dagen lang. Dit leidt overigens niet persé tot een beter resultaat zoals al eerder gezegd.

Doseringsschema’s die je tegenkomt in onderzoeken:

  1. 12mg, éénmalig
  2. 6mg, tweemaal per week
  3. 400 mcg/kg, éénmalig
  4. 400 mcg/kg, 4 dagen lang
  5. 600 mcg/kg, 5 dagen lang
  6. 200 mcg/kg, 5 dagen lang
  7. 400 mcg/kg, 3 dagen lang

Kortom, er is geen enkele consensus over de ‘ideale’ dosering voor ivermectine bij COVID-19. Dat werd al eerder door de WHO en de EMA geconstateerd, één van de vele redenen dat het onderzoek tot nu toe als ‘zwak’ wordt beschouwd.

Andere bezwaren zijn:

  1. veel te kleine aantallen patiënten (soms maar enkele tientallen),
  2. in het ene onderzoek krijgt de controlegroep een placebo, in de andere ‘standaardbehandeling’, en in weer andere hydroxychloroquine of nog weer een ander middel. Of er werd doxycyline toegevoegd aan ivermectine. Ook hier dus steeds weer een andere aanpak.
  3. andere methodologische problemen, zoals problemen in het blinderen, samenstelling van de patiënten- of/controlegroep.

Al deze problemen worden in een review in januari 2022 besproken.

 

TOGETHER Trial

Op 30 maart 2022 werden de resultaten van de Together trial met ivermectine gepubliceerd. In die opzet kregen 3.500 patiënten verdeeld over 12 klinieken, binnen 7 dagen na de eerste symptomen 400 mcg/Kg ivermectmine voor 3 dagen (679), een placebo (679) of een andere behandeling (2.157). De helft van de deelnemers kreeg het zelfs binnen 4 dagen. De primaire uitkomst was ziekenhuisopname binnen 28 dagen. Er bleek geen statistisch significant verschil in de uitkomst tussen de ivermectine- en de placebogroep. Ook de secundaire uitkomsten zoals virale vermindering, algemene ziekenhuisopname en snelheid van herstel lieten geen voordeel zien van ivermectine. De TOGETHER trial is opgezet om de effectiviteit van bestaande medicatie tegen COVID-19 te onderzoeken. Men toonde toen aan dat het inmiddels patentvrije fluvoxamine wel een effect had bij hoog risico patiënten. Helaas geldt dat niet voor ivermectine.

 

ACTIV6

Ook de ACTIV6 is net als het TOGETHER initiatief een doorlopende RCT waar men bestaande geneesmiddelen test tegen COVID-19. De resultaten van ACTIV6 met ivermectine zijn gepubliceerd als preprint. Het betreft patienten die niet in het ziekenhuis opgenomen zijn, maar binnen 7 dagen na het openbaren van 2 of meer symptomen voor 3 dagen ivermectine kregen van 400 mg per kg lichaamsgewicht. De onderzoekers wilde weten hoe lang het duurde voor men 3 dagen achtereen geen symptomen meer had en of er een ziekenhuisopname was binnen 28 dagen.

Van de 1591 deelnemers was de helft gevaccineerd. Dat maakt het zowel een hele relevante opzet als wel iets zwakker omdat er dan onvoldoende deelnemers zijn. Je hebt bij voorkeur 1500 ongevaccineerd of juist gevaccineerd. Desalniettemin is het statistisch nog steeds krachtig genoeg om uitspraken te kunnen doen over de effectiviteit van ivermectine.

Als het gaat om het primaire eindpunt, dus 3 dagen zonder symptomen, dan bleek er geen verschil tussen de groepen. Hooguit de de ivermectinegroep zich een halve dag iets beter voelde. Het secundaire eindpunt van ziekenhuisopname verschilde ook niet. Bij elkaar liet ivermectine dus geen voordeel zien en het resultaat sluit aan bij de TOGETHER trial. Hoewel de start van de ivermectinekuur gemiddeld 6 dagen was na aanvang symptomen, bleek er geen verschil te zijn in resultaat in de subgroepen van deelnemers die binnen 3 dagen begonnen waren met de kuur.

 

COVID-OUT

In het COVID-out onderzoek zijn 1.400 deelnemers gerandomiseerd over 6 groepen bestaat uit 1. Metformine plus fluvoxamine, 2. metformine plus ivermectine, 3. metformine plus placebo, 4. fluvoxamine plus placebo, 5. ivermectine plus placebo en 6. placebo plus placebo. De deelnemers hadden alleen overgewicht of hadden obesitas. Ze kregen de behandeling binnen 3 tot 7 dagen na de openbaring van de symptomen. Eindpunt na 14 dagen was hypoxie, bezoek spoedhulp, opname ziekenhuis of sterfte. Er waren 134 van de 686 gevaccineerden en 199 van de 615 ongevaccineerden haalden een eindpunt. Het enige middel dat effect haalde was metformine, gevolgd door gunstige trends in fluvoxamine. Ivermectine deed voorkwam helaas niets. Het betrof vooral hypoxie en bezoek aan de spoedeisende hulp. De overige eindpunten waren zeldzaam. De deelnemers werd ook dagelijks gevraagd om hun symptomen te noteren, maar geen van de geneesmiddelen bleek effect te hebben op intensiteit of duur. Er werd voor ivermectine een dosis van 430 mcg gehanteerd per kg lichaamsgewicht. De COVID-OUT onderzoek laat zien dat ivermectine geen voordeel biedt en dat ongevaccineerden vaker ernstig ziek raken als men overgewicht og obesitas heeft.

 

Prijs en vergoeding

In de laatste jaren zijn geneesmiddelen in Nederland, bestemd voor de eerstelijn (voorgeschreven door huisartsen en afgeleverd in openbare apotheken) zeer goedkoop geworden. Oorzaak daarvan is het preferentiebeleid van de grote zorgverzekeraars.

Dit geldt echter absoluut niet voor ivermectine / Stromectol. Waar de meeste geneesmiddelen bijna spotgoedkoop zijn geworden in tientallen jaren tijd betaal je in Nederland voor een tablet van 3 milligram Stromectol € 4,59. Ook de generieke (‘merkloze’) ivermectine tabletten van 2 verschillende leveranciers kosten nog altijd € 4,58 per stuk. Zie: Medicijnkosten.nl.  Een volgende vraag die zich dan voordoet is: in welke dosering en voor hoe lang worden in de meeste onderzoeken ivermectine gebruikt? Immers, dat zal uiteindelijk de prijs van een ‘kuur’ bepalen.

Kijken we nog eens hiervoor naar de verschillende doseringsschema’s dan volgt hieruit dat 12 milligram (éénmalig of: twee keer per week 6 mg) nog de laagst toegepaste dosering is. Dit zijn 4 tabletten en levert dus een prijs op van 4 x € 4,59 plus afleverkosten voor de apotheek (circa € 12), totaal: € 30,36. Bij meerdaagse schema’s lopen de totaalkosten flink op: van € 57,90 (400 mcg/kg éénmalig bij 75kg) via € 126,75 (200 mcg/kg voor 5 dagen) tot € 183,60 (400 mcg/kg, 4 dagen lang) of zelfs: € 344,25 (600 mcg/kg, 5 dagen lang). Zie de eerdere doseringsschema’s.

 

 

Juridisch en ethisch

Onder het mom van “baat het niet, dan schaadt het niet” kan men redeneren dat een arts ivermectine zou mogen voorschrijven aan een COVID-19 patiënt. Het middel is immers al heel lang in omloop voor andere ziektes en heeft relatief weinig bijwerkingen.

Het middel is echter niet goed getest bij COVID-19 patiënten én bovendien ook nooit door een fabrikant aangemeld bij een registratie autoriteit: in Nederland is dat het CBG (College ter Beoordeling van Geneesmiddelen), in Europa het EMA (European Medicines Agency). Hooguit zou het dan nog voorgeschreven kunnen worden als off-label geneesmiddel: ingezet voor een aandoening (in dit geval: Covid-19) waar het niet voor geregistreerd is. Dat kan bijvoorbeeld voor een geneesmiddel waarvan in grote, goed opgezette studies blijkt dat het ook effectief is voor andere toepassingen dan de oorspronkelijke geregistreerde.

Maar in 2007 is de Geneesmiddelenwet in Nederland aangepast, waardoor off-label voorschrijven aan strenge voorwaarden moet voldoen. Meer informatie hierover is te vinden onder andere op de website van de KNMG. Hieruit blijkt al snel dat een arts en een apotheker een zeer sterke onderbouwing van voorschrijven / afleveren van ivermectine zouden moeten presenteren, aangezien het door alle relevante instituten en beroepsverenigingen (NHG, SWAB, KNMG, FMS, KNMP, EMA en CBG) wordt afgeraden bij Covid-19, op basis van wetenschappelijk onderzoek.

Recent is het NHG voor de rechter gedaagd met het doel om haar richtlijn voor ivermectine aan te passen. Echter, inmiddels heeft de rechter de NHG in het gelijk gesteld over het negatieve ivermectineadvies. De ondubbelzinnige richtlijn van de NHG blijft van kracht: voorschrijven van ivermectine blijft sterk ontraden ter bestrijding van COVID-19 en de IGJ (Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd) zal haar beleid ongetwijfeld handhaven.

Is ivermectine effectief tegen COVID-19

Dit artikel is geproduceerd door Peter Hendriks en Chi L. Chiu.

Inhoudsopgave